پدیده سبک زندگی از مشخصات جهان نوین و مدرنیته است و کسانی که در جوامع مدرن زندگی می کنند برای توصیف کنش های خود و دیگران از مفهوم سبک زندگی استفاده  می کنند. افراد تحت تاثیر رسانه ها به سلیقه ها و ارزش های خود شکل می دهند و این سلیقه ها و ارزشهاست که منجر به بروز رفتار و در نهایت شکل گیری سبک زندگی آنها می شود.

هر مکتب و مذهبی، سبک زندگی برای بشریت ارایه می‌دهد و مدعی است، جامعه مطلوب و زندگی سالم در نتیجه پیروی از روش زندگی است که آنان ارایه می‌نمایند. حقیقت این است وقتی سخن از سبک زندگی اسلامی و حیات طیبه به میان می‌آید، دو امر به ذهن تداعی می‌کند. به دیگر سخن گزاره حاکی از سبک زندگی اسلامی و حیات طیبه، متضمن دو گزاره دیگر هم هست: الف) وضع موجود جوامع بشری دچار آسیب‌ها و آفت زده سبک زندگی غیر اسلامی است. ب) چیستی و چگونگی سبک زندگی اسلامی و حیات طیبه و دیگری امکان حصول به این سبک زندگی است.

امروزه با هجوم روزافزون شبکه‌های ماهواره‌ای وفیلم‌های سینمایی، که معلول و زاییده‌ی تکنولوژی پیشرفته و ارتباطات می‌باشند، بنیان‌های اعتقادی و اخلاقی فرهنگ‌های غنی نشانه رفته است.

سبک زندگی، زاویه نگاه ما را تغییر داده است در این نوع سبک زندگی ، نیازهای ما  پابرجاست منتهی به ولع تبدیل شده است .  مشکل در سبک زندگی است. روش زندگی در خانه و جامعه و نظام آموزش ما در گذشته و حال یعنی پیش و پس از پیشرفت های صنعتی دگرگون شده است و مابه ازای گزاره های نیاز ، برآورد، آسایش و آرامش، کم و زیاد شده است.

 الگوی زندگی و سبک زندگی غربی بر اساس مصرف‌گرایی و اخلاق‌ستیزی و ناهنجاری‌ها بنا گردیده است، اما سبک زندگی دینی بر مبنای استعلا و با هدف رسیدن به مقام قرب حضرت حق بنا شده است.

تعریف سبک زندگی :

«سبک زندگی»[1] پدیده جوان و نوظهوری است که کمتر از نیم قرن از عمر آن نمی گذرد. دوم، ورود هر یک از روش ها و تکنولوژی های فوق تغییرات بنیادینی در زندگی، احساس، تفکر، شیوه زیست و فرهنگ انسان امروزی به وجود آورده و می آورد. آن چیزهائى که متن زندگى ما را تشکیل میدهند؛ همان سبک زندگى است. و به عبارتی می توان گفت شامل  مجموعه رفتارها و الگوهای کنش‌ هر فرد که معطوف به ابعاد هنجاری ومعنایی زندگی اجتماعی می باشد اطلاق می‌شود و نشان‌دهنده کم و کیف نظام باورها و کنش‌های فرد است.و برماهیت و محتوای خاص تعاملات و کنش‌های اشخاص در هر جامعه دلالت دارد و مبین اغراض، نیات، معانی و تفاسیر فرد در جریان عمل روزمره و زندگی روزانه است.

«مفهوم سبک زندگی از زمره مفاهیمی است که درحوزه جامعه‌شناسی و مطالعات فرهنگی برای بیان پاره‌ای واقعیت‌های فرهنگی آن را مطرح و به کار می‌برند و دامنه به‌کارگیری آن در رسانه هم رواج زیادی یافته است .

چیستی و ماهیت سبک زندگی

واژه «سبک زندگی» مقسمی است برای اقسام و انواع سبک‌های مختلفی از زندگی با رویکرد‌های متفاوت، مانند سبک زندگی اسلامی، غربی، شرقی و یا سبک زندگی در روانشناسی، جامعه­شناسی و... . در مجموع آنچه از مفهوم سبک زندگی معمولاً در نوشتار، گفتار، رسانه­‌ها و به ویژه در فضای مجازی و اینترنت به تصویر کشیده می­شود، بیشتر ناظر به همان جلوه‌های بیرونی و خارجی حیات و تمدن غربی ازقبیل مد، دکوراسیون، الگوی مصرف­ و مفاهیمی از این قبیل می­باشد.

معادل واژه «سبک» در زبان عربی تعبیر «اسلوب» و در زبان انگلیسی «style» است. عبارت «سبک زندگی» در شکل نوین آن اولین بار توسط «آلفرد آدلر» در روانشناسی در سال 1929 میلادی ابداع شد. این عبارت به‌منظور توصیف ویژگی‌های زندگی آدمیان مورد بهره­برداری قرار گرفت. در کتاب‌های لغت انگلیسی، این واژه در معانی کم و بیش مشابهی به کار برده شده است: «سبک‌های زندگی مجموعه­ای از طرز تلقی­ها، ارزش­ها، شیوه­های رفتار، حالت­ها و سلیقه­ها در هر چیزی را در بر می­گیرد. موسیقی عامه، تلویزیون، آگهی­ها، همه و همه، تصورها و تصویرهایی بالقوه از سبک زندگی فراهم می­کنند.»(1) «روش نوعی زندگی فرد، گروه یا فرهنگ را سبک زندگی گویند.»(2)«روشی که یک فرد یا گروهی از مردم براساس آن کار و زندگی می­کنند: یک زندگی سالم و راحت، بخش سبک زندگی مجله (= بخشی از آن که با لباس‌ها، فرصت‌ها، عادات... ارتباط دارد)»(3).

«سازمان بهداشت جهانی» سبک زندگی را این‌گونه تعریف می­کند: «اصطلاح سبک زندگی به روش زندگی مردم و بازتابی کامل از ارزش­های اجتماعی، طرز برخورد و فعالیت‌ها اشاره دارد. همچنین ترکیبی از الگوهای رفتاری و عادات فردی در سراسر زندگی (فعالیت بدنی، تغذیه، اعتیاد به الکل و دخانیات و...) است که در پی فرایند جامعه­پذیری به وجود آمده است.»(4)

سبک زندگی و هویت

سبک زندگی و هویت دو مقوله ملازم همدیگر و پیوسته اند، اکنون صور نوین هویت اجتماعی مبتنی بر سبک زندگی است و این روش الگومند مصرف که با درک و ارزشگذاری کالاها همراه است ما را به ایجاد یک هویت جدید با تکیه بر مصرف می رساند. زندگی هویتی امروز بخش قابل توجهی از تأثیر خود را از افزایش نقش نمادها، نشان ها و گروه های کالایی که به تولید نشانه برای شخص می پردازند، گرفته است. اعمال نفوذ سبک زندگی در انسان امروزی از او موجودی چند هویتی یا بی هویت ساخته است که بی توجهی به آن می تواند هویت ملی و امنیت ملی را حتی با مشکل مواجه کند.

هویت را به معنای یکی شدن خود یا «یکی شدن خود با دیگران» و چیستی فرد تعریف می کنند و هویت هر پدیده ای همان ماهیت وجود اوست. همچنین گفته می شود نشانه تمایز یک فرد با دیگران نیز از همان هویت سرچشمه می گیرد.

در هویت است که انسان برنامه رسیدن به خود، دیگران و خدا را دنبال می کند. بر اساس نظریه هویت، فرایند هویت یک سیستم کنترل است که مجموعه ای از هنجارها و ضدهنجارها را در فرد و جامعه به وجود می آورد. هویت مجموعه معانی است که چگونه بودن را در خصوص نقش های اجتماعی به فرد القا  می کند و یا وضعیتی است که به فرد می گوید او کیست و مجموعه معانی را برای فرد تولید می کند که مرجع کیستی و چیستی او را تشکیل می دهد.

هویت جمعی ما نیز نشأت گرفته از هویت های فردی است که مانند قطرات باران هویت دریا را شکل      می دهد، هویت جمعی را هویت ملی نیز می گویند که دارای ابعادی شامل سرزمین، فرهنگ و زبان است. البته برخی نیز ابعاد هویت ملی را در هفت محور اجتماعی، تاریخی، جغرافیایی، سیاسی، فرهنگی، مذهبی و زبانی دسته بندی کرده اند.

اما جامع ترین هویت جمعی نزد مردم، هویت ملی نامیده می شود که نوعی احساس پایبندی، دلبستگی و تعهد به اجتماع ملی است و جزئی از هویت فرد است.

هویت نیز این قدرت را دارد که سبک زندگی را متحول کرده و آن را بر اساس خواسته خود تغییر دهد.در ادبیات جامعه شناسی از مفهوم سبک زندگی دو گونه مفهوم سازی متفاوت ارائه شده است که البته در این دو نوع مفهوم سازی هیچ گونه تناسخی با رابطه آن و هویت مشاهده نمی شود؛ در معنای اول؛ سبک زندگی معرف ثروت و موقعیت اجتماعی افراد است و اغلب به عنوان شاخصی برای تعیین طبقه اجتماعی به کار می رود. دوم سبک زندگی نه راهی برای تعیین طبقه اجتماعی، بلکه مفهومی است که فقط در متن تغییرات فرهنگی عصر مدرنیته و رشد فرهنگ مصرف گرایی معنا پیدا می کند. در این معنا تعریف سبک زندگی راهی برای تعریف ارزش ها، نگرش ها و رفتارهای افراد است که با هویت آنان ارتباط می یابد. در هر جامعه ای برای برنامه‌ریزی و مدیریت ساختاری و زیربنایی ضروری است تا تصویری از وضعیت شیوه زندگی و رفتار مردم آن جامعه در دست باشد.

فرهنگ[2]، حقیقت و هویت معنوی ملت‌هاست که ساختار کیفی زندگی یک ملت را مشخص می‌کند؛ به گونه‌ای که زندگی کمّی و مادری او را تحت تأثیر قرار می‌دهد. در تعریف فرهنگ اسلامی گفته‌اند فرهنگ اسلامی مجموعه‌ای از اعتقادات و اصول اسلامی، آداب و رسوم، اخلاق و ارزش‌ها و قوانین است که از وحی سرچشمه گرفته شده است. در هر فرهنگ و جامعه‌ای، اصول خاصی به عنوان هنجار و فرهنگ آن ملت مطرح شده است که ممکن است در فرهنگ و جامعه‌ای دیگر ضدفرهنگ تلقی شود؛ اما در این بین برخی از اصول فرهنگی جهان‌شمول هستند.

 برای مثال، صداقت و احترام به پدر و مادر در تمامی فرهنگ‌ها بارها به عنوان ارزش ستایش شده است. در تمامی فرهنگ‌ها طلاق امری نامطلوب در نظر گرفته می‌شود. طلاق، چه در نگرش‌های اسلامی و چه در نگرش‌های غربی، امری تهدیدکننده برای ثبات روانی جامعه در نظر گرفته می‌شود.

شاخص های تاثیرگذار بر سبک زندگی

در مجموع می توان برخی از مهم ترین شاخص های سبک زندگی را در موارد زیر برشمرد:

روابط و رفتارهای اجتماعی: تعامل همسران ؛ تعامل والدین با فرزندان ؛تعامل افراد با یکدیگر در جامعه؛ میزان ازدواج و طلاق ؛روابط نامحرم در جامعه

الگوهای معماری  شهرسازی:فضای خانه؛فضای محله ؛فضای شهری ؛فضای روستایی ؛مدگرایی و پوشش: میزان گرایش به مد، اهمیت مد در زندگی ،معیار اصلی در انتخاب پوشش ؛اهمیت و نوع آرایش مورد نظر (خانم ها و آقایان از حیث آرایش صورت و...)

مصارف فرهنگی: میزان استفاده و مراجعه به سینما ، اماکن تئاتر ؛میزان استفاده از ماهواره ، اینترنت ؛ محتوای موسیقی هایی که مورد استفاده قرار می گیرد؛ محتوای  فیلم های سینمایی

تغذیه: میزان مراجعه به رستوران (رستوران های مدرن با غذاهای فرنگی، واحدهای صرف غذا و نوشیدنی در سینماها، اماکن تفریحی و ورزشی و...)نوع رستورانهای مورد استفاده ،نوع غذاهای مورد استفاده در منزل

کالاهای مصرفی: میزان استفاده از کالاهای لوکس ؛اولویت های مورد نظر در انتخاب کالاهای مصرفی

رسانه ها: نوع و شیوه تبلیغ گسترده کالاها وخدمات در رسانه ها و نوع کالاهای مورد تبلیغ واقع شده رسانه برگزیده و مورد اعتماد در تبلیغ کالاها ،رسانه برگزیده و مورد اعتماد در کسب اخبار و اطلاعات

ارزش ها: میزان توجه به ارزشهای اسلامی ؛الگوی(شخصیت) مورد نظر و مورد تایید( دینی- علمی-فرهنگی - سیاسی- ورزشی-هنری) ؛ میزان توجه به فرائض دینی؛ میزان اعتقاد به حرام و حلال‌؛میزان توجه به ارزشهای دینی به عنوان مبنای اخلاق و سلوک اجتماعی ؛میزان اهمیت عبادت خالق و خدمت به خلق ؛ میزان توجه به روحیه گذشت و صداقت

اوقات فراغت:اماکن و وسائل تفریحی مورد استفاده

نام گذاری: نام های مورد علاقه(ایرانی، خارجی و اسلامی) ،بیشترین نام های مورد استفاده،میزان رضایت از نام و علت نامگذاری

نوع و محل سکونت: محل فعلی: ویلایی- آپاتمانی و.... ؛محل مورد نظر و انتظار؛معیار انتخاب محل سکونت

شغل و تحصیلات و میزان درآمد: سطح تحصیلات ،تناسب تحصیلات و شغل ،میزان تاثیر تاثیرات بر انتخاب الگوهای رفتاری و میزان درآمد .

قدرت، ثروت و سبک‌های زندگی در ایران

برای تمایز و تفکیک طبقه اجتماعی نمی‌توان تنها به درآمد و مصرف توجه کرد. این‌که سبک زندگی محل بروز فردیت است و شخص می‌تواند با تکیه بر این، سبک زندگی خودش را انتخاب کند. در ایران قدرت با سبک زندگی ارتباط دارد، زیرا که در عرصه قدرت و ثروت، جامعه ما پرانشعاب است و در چنین جامعه‌ای سبک‌های زندگی، فرصت‌های برابر برای همه قرار نمی‌دهد. به همین دلیل این سبک‌های زندگی غیر‌قانونی شده واز بازنمایی آن‌ها هم جلوگیری می‌شود و تا زمانی‌که قدرت ازطریق هنجارها جلوی شکل‌گیری سبک‌های زندگی را می‌گیرد طبیعی است که در سبک‌های زندگی جوانان دو‌گانگی ایجاد شده و لازمه زندگی در این محیط این است که افراد حوزه‌های زندگی خود را جدا می‌کنند.

توجه به نسبت چهارگانه زندگی براساس فرهنگ ایرانی

نیاز ،آرامش ،آسایش و سعادت چهار محور اصلی توجه به نوع استفاده از یک نوع کالا در هر فرهنگی است .نیاز  برگرفته از یک غریزه انسانی است که در نهاد بشر نهاده شده و  شامل نیاز به خوردن ، آشامیدن و نیاز به داشتن چیزهای مختلف که به همراه آن جهت رفع این نیاز آرامش و آسایش قابل طرح است . آرامش بعد روانی رفع نیاز و آسایش بعد جسمانی در جهت مصرف کالایی خاص می باشد. نهایت اینکه سعادت هنگامی طرح می­شود که رفع نیاز زمینه برآوردن سعادتی خاص را برای بشر و انسان امروز فراهم سازد . در برخی از فرهنگ­ها سعادت همان کسب بالاترین لذت و کامجویی است ودربرخی فرهنگ ها معنای دیگر و اخروی پیدا می کند.

ما باید سبک زندگی را با شرایط امروز تعریف کنیم. تعریفی که با استناد به معارف ناب آسمانی تضمین کننده سعادت دنیوی و اخروی باشد و از سویی نسبت آرامش و آسایش را هم به هم نریزد و نیاز کاذب ایجاد نکند و نیازهای واقعی را برآورده سازد.

سبک زندگی امروز، گذران زندگی را آسان تر خواهد کرد و نظام آموزشی ما را کار آمد خواهد ساخت. هدف از زندگی و دانش اندوزی را روشن خواهد ساخت و هیچ کس کار بیهوده و رنج بی گنج نخواهد داشت.

سبک زندگی ایرانی - اسلامی

در جامعه امروز ما ، سبک زندگی ایرانی اسلامی که برگرفته از حیات طیبه اسلامی و مبتنی بر توجه به تولید و آسایش همراه با احسان به دیگران است.

این نوع  سبک زندگی ،می بایست متاثر از آموخته های دینی خود ما باشد که می­توان در قالب حیات طیبه اسلامی آن را طرح کرد.هدف  بحث و بررسی پیرامون سبک زندگی ایرانی اسلامی توجه به  الگوهای صحیح زندگی ؛کشف هویت تاریخی. معرفتی عمیق دراستفاده از کالاهای مدرن امروزی و داشتن دین عقلانی به نام اسلام در سبک زندگی ایرانیان و همچنین برای غالب کشورهای اسلامی .متاسفانه ما نه این هستیم و نه آن 

 تعیین نسبت ایرانی بودن و اسلامی بودن ، مفهوم این سرفصل در یک جمله، ایران آن است که تاریخ و تمدن ایرانی یک بستر مناسب است که ما با مبنای شریعت به شعار « نه شرقی ، نه غربی ؛ جمهوری اسلامی » ، جامه عمل بپوشانیم و حرفی نو بزنیم .

سبک زندگی بخش حقیقی و اصلی تمدن اسلامی است

ما اگر پیشرفت همه‌ جانبه را به معناى تمدن‌سازى نوین اسلامى بگیریم که یک مصداق عینى و خارجى براى پیشرفت با مفهوم اسلامى وجود دارد؛ اینجور بگوئیم که هدف ملت ایران و هدف انقلاب اسلامى، ایجاد یک تمدن نوین اسلامى است؛ دارای  دو بخش است : بخش ابزارى و بخش متنى

 بخش ابزارى عبارت است از ارزشهائى که امروز به عنوان پیشرفت کشور مطرح است : علم، اختراع، صنعت، سیاست، اقتصاد، اقتدار سیاسى و نظامى، اعتبار بین‌المللى، تبلیغ و ابزارهاى تبلیغ،  بخش حقیقى، آن چیزهائى است که متن زندگى را تشکیل میدهد؛ که همان سبک زندگى است مثل مسئله‌ى خانواده، سبک ازدواج، نوع مسکن، نوع لباس، الگوى مصرف، نوع خوراک، نوع آشپزى، تفریحات، که متن زندگى انسان است. 
ایمان و عمل صالح، ملاک و معیار اساسی سبک زندگی اسلامی و دستیابی به حیات طیبه است. حیات طیبه و لقای پروردگار، هر دو، با ایمان و عمل صالح به دست می‌آید. از آن جهت که «حیات» سبب حس و حرکت در همه موجودات است، «حیات طیبه» نیز سبب شهود حق تعالی و سیر در تجلّیات انوار الهی و سبک زندگی جدید نورانی برای آدمی می‌گردد.

سبک زندگی مدرن

"سبک زندگی مدرن"، به ویژه آن‌گونه‌ای که از نیم قرن بیستم به خصوص از دهه ۸۰ حاکم شده چند مؤلفه اساسی دارد:

۱- عالم مدرن، اساساً فرد انگارانه است. عالم فردانگار عالمی است که تعلقات اجتماعی و خانوادگی را نمی‌تواند بپذیرد پس سبک زندگی مدرن، سبکی است که اقتصاد و پول، مسئله اصلی انسان می‌شود. در عالم مدرن، انسان در ذیل پول تعریف می‌شود.

۲- فرد انگاری موجب می‌شود که انسان تدریجاً یا خانواده‌گریز و یا خانواده ستیز ‌شود لذا در ابتدای امر، فرد از خانواده گسترده و فامیلی دور شده و به سوی خانواده هسته‌ای سپس به سمت تجرّد تمام عیار سیر می‌کند و این چیزی است که مطابق با آمار در عالم غرب مدرن مشاهده شده و متاسفانه جامعه ایران نیز به همین سو در حال حرکت است.

۳- سومین ویژگی‌ انسان مدرن و این سبک زندگی، مصرف‌گرایی شدید است فرهنگ مصرف، جانشین فرهنگ امساک انباشت شده است و این به جزئی از سبک زندگی در زندگی مدرن شده است.

۴- چهارمین ویژگی ، حضور سرعت شتاب‌زده‌ای است که یک اضطراب زمان را ایجاد می‌کند و اضطراب ساعت یک حالت مکانیکی در روابط انسان‌ها ایجاد می‌کند. همچنین تغییر مدل‌های غذایی از دیگر ویژگی سبک زندگی مدرن است عناصری مانند پول، اشتغال، اضطراب زمان، خانواده‌گریزی مدل غذایی انسان را نیز تغییر داده و به سوی مدل‌های فست‌فودی و غذاهای بیرونی سوق می‌دهد از این رو کمپانی‌های غذا دخالت کرده و الگوهای غذایی را ارائه می‌دهند.

۵- ویژگی بعدی سبک زندگی مدرن، ‌تنوع‌طلبی شدید است. این مدل زندگی براساس فرد تنها تعریف می‌شود و نه براساس فرد در خانواده و اجتماع به صورت پیوسته بلکه انسان فقط به صورت اتمی است که براساس نیازهای خود، به سمت یک اتم و یا یک انسان دیگر می‌رود و سپس به‌‌ همان غار تنهایی خویش باز می‌گردد که این موضوع به تعطیلی روابط می‌انجامد.

تحول الگو‌های سبک زندگی جوانان در ایران[3]

انسان امروزی ومدرن چنان به استفاده از الکتریسته، اتومبیل شخصی، آرایش در خیابان و مکان‌های عمومی، آموزش مدرسه‌ای،ابزارها و روش‌های ضدبارداری،موسیقی پاپ،ساندویچ وغذاهای سرد و آماده، تکنولوژی‌های خانگی مانند ماشین لباس‌شویی، تکنولوژی‌های بازی و سرگرمی کودکان و بزرگسالان و دیگر محصولات و کالاها و روش‌های مدرن خو کرده و در آن غرق شده است که دو نکته مهم درباره آن‌ها را هرگز احساس نمی‌کند. اول این‌که، این «سبک زندگی» پدیده جوان و نوظهور است و کمتر از نیم قرن از عمر آن نمی‌گذرد. دوم، ورود هر یک از روش‌ها و تکنولوژی‌های فوق، تغییرات بنیادینی در زندگی، احساس، تفکر، شیوه زیست و فرهنگ انسان امروزی بوجود آورده و می‌آورد.

با این اوصاف شاهد تغییر جهان از جامعه‌ای بزرگسال‌محور به جهانی کودک‌محور هستیم. بچه‌هایی که در فضای آزادتر رشد یافته‌اند به نوجوانان آزادی‌جو تبدیل شده‌اند. این فضا باعث می‌شود که نوجوانان و جوانان، موسیقی، لباس، ورزش و قهرمانان و به طور کلی سبک زندگی خاص و دلخواه خودشان را خلق کنند. رفتار و الگوهای فرهنگی نوجوانان و جوانان برای پدران و مادران قابل درک نیست. جوانان این مزیت نسبی را دارند که سریع‌تر یاد می‌گیرند و فعال‌ترند و در استفاده از وسایل ابتکار و نوآوری هم نشان می‌دهند.

طولانی شدن دوره جوانی و نوجوانی، رواج شیوه‌های جدید رفتار اجتماعی برای‌ پر کردن فضای زندگی، فردی‌شدن و کم‌رنگ‌شدن شکاف‌های متداول اجتماعی، اهمیت یافتن سبک زندگی و «سیاست زندگی» برای جوانان، از هم پاشیدگی شبکه‌های سنتی همسایگی و نوسازی شهری را از جمله زمینه‌های اصلی است که شرایط جدیدی را پیش روی جوانان قرار می‌دهد.

باطن فرهنگ غربی

یکى از خصوصیات فرهنگ غربى، عادى‌سازى گناه است. امروز این وضعیت در خود غرب به فضاحت کشیده شده؛ انحطاط اخلاقى. این فرهنگ غربى است. همچنین فروپاشى خانواده، گسترش مشروبات الکلى، گسترش مواد مخدر.(5)

تبلیغ «مدیریت بدن» با انحراف از معیار های ارزشی

اهمیت یافتن بدن و متعاقب آن، بازتاب هویت بدنی افراد، از پیامدهای اساسی ظهور جامعه مصرفی است که در آن افراد با دست کاری ویژگی های ظاهری و مرئی بدن و فاصله گیری از مفهوم «بدن طبیعی»، به ساخت بدن اجتماعی مبادرت می ورزند.

در عصر جدید، غلبه اندیشه های مادی گرایانه و غیردینی بر زندگی باعث شده است که زندگی هر روز از معنای اصلی خود به سوی معناهای نمادی و ساخته شده رسانه ها و کمپانی ها گرایش پیدا کند و برای ایجاد نوعی از نیاز جدید «مدیریت بدن» مطرح شده است، بر خلاف گذشته اکنون بدن از لحاظ زیست شناختی مورد نظر نیست، بلکه کارکردهای اجتماعی، ارتباطاتی و روانشناختی دارد.

مدیریت بدن از جایگاه و اهمیت ویژه ای برخورداراست تا جایی که آن را یکی از انواع سرمایه یعنی «سرمایه فیزیکی» می نامند، زیرا شکل و اندازه آن تحت تأثیر ارزش های اجتماعی تغییر می یابد. موجب اکتساب منزلت، تمایز و پایگاه می گردد. تولید این سرمایه فیزیکی در گرو رشد و گسترش بدن می باشد؛ به گونه ای که بدن حامل ارزش در زمینه های اجتماعی می شود.بدن به عنوان شکل جامعی ازسرمایه فیزیکی، دربردارنده منزلت اجتماعی و اشکال نمادین متمایز است. تبدیل سرمایه فیزیکی در واقع به معنای ترجمه و تفسیر حضور بدنی بر حسب اشکال گوناگون سرمایه (اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی) در میدان کار، فراغت و... است. با در نظر گرفتن اینکه بـدن به عـنوان یک سـرمایه فیزیکی، هویت های افـراد را با ارزش هـای اجتماعی منطبق با اندازه، شکل و ظاهـر بـدنی مـرتـبط مـی سـازد.

مدیریت بدن به عنوان مهم ترین بعد از سبک زندگی در صورت قرار گرفتن در همه ابعاد هرم زندگی      می تواند تمام فعالیت های اجتماعی و شخصی او را تحت تأثیر قرار دهد و به نوعی استعمار روح، عقیده و ایمان انسان برای پیروی از خواهش ها و هواهای نفسانی است، دارای یک امپراطوری مدیریتی در سطح کلان و راهبردی است. در این راستا زندگی به عنوان فعالیتی برای مدیریت بدن ترویج می شود. روش های مدیریت مدیریت بدن به شرح ذیل است:

1-توجه به زیبایی و جوانی در رسانه های جمعی، افزایش علاقه به جوانی و تلاش برای حفظ و تداوم آن در سال های غیر جوانی، مدیریت بدن نظیر رژیم های غذایی، جراحی های زیبایی و... به مثابه امر اجتماعی و نه زیستی یکی از روش های این نوع از مدیریت است.

2-بصری کردن ملاک ها و معیارهای انسانی با ترویج مدیریت بدن؛ در این طرح نهایت ارزش های بشری در تغییر و تبدیل شکل و نماد فیزیکی انسان گسترش می یابد.

3-رسانه های جمعی با تکرار نمایش بدن انسان به دنبال ایجاد این دغدغه هستند که نهایت نگرانی انسان، ارائه تصویر مطلوب از خود است که اداره آن نیز با اندک هزینه ای قابل تأمین است.

4-رسانه ها با نمایش نمونه های زندگی مطلوب مانند بازیگران، ورزشکاران، هنرمندان و . . .
اثرات سوء مدیریت بدن

1-تبدیل سرنوشت انسانی که باید از پاداش فعالیت های روزمره در نزد خدا حکایت کند به اجناس مصرفی و یا تلاش در کسب تأیید دیگران به جای کسب رضای خدا باعث می شود که هر فردی در ارزیابی از خود به چگونگی تصویر خود در آینه مردم بیشتر توجه کند و رفته رفته اسیر نفس و هواهای نفسانی گردد.
2-آنچه می تواند بدن را مدیریت کند، پول، سرمایه و مالکیت مادی است و همین نیز می تواند چرخ صنایع را به گردش درآورد و اگر فردی در تهیه مقدمات مدیریت بدن ناتوان باشد، فردی فاقد ارزش و اعتبار انسانی است!
3-امروزه جراحی های زیبایی بدن به عنوان یک تأیید فرهنگی در میان مردم رواج یافته است و افراد برای دریافت منزلت اجتماعی به آن توسل می جویند.

مصرف گرایی

مصرف گرایی یکی‌از مهم‌ترین نشانه های سبک زندگی غربی است، سرمایه داری که بر مبنای بازار و سرمایه شکل گرفته است بر اساس یک تغییرروانشناختی در فرایندها تصمیم‌گیری،گزینش و رفتار انسان ها، زندگی انسانی آنها را در شرایط طبیعی مورد تردید قرار می دهد ، امپریالیزم غرب برای نهادینه کردن این الگو و کشانیدن جوامع مختلف به سمت و سوی مصرف زدگی، خود را ملزم به ایجاد احساس نیاز و ضرورت در جوامع مختلف نسبت به مصرف بیشتر و مصرف کالاهای تجملی و بی فایده می بیند.

تولید شأن و منزلت بدلی

الگوی سبک زندگی در جامعه غرب کاملاً طبقاتی است و تکلیف نظام اجتماعی در آن‌ها مشخص است.

برخی بر این باورند که سبک زندگی یک مبارزه اقتصادی برای برنده شدن از سطوح مختلف رفاه است، این در حالی است که سبک زندگی که با مصرف ارتباط نزدیکی دارد یک نوع مبارزه برای تسلط فرهنگی است؛ اینکه چه ذائقه ای دارای گیرایی بیشتر و دارای کثرت تابعان است خود یک نوع پیروزی و احساس غلبه و رشد را به دارنده آن انتقال می دهد که قابل ارزش گذاری با قیمت هزینه شده برای آن نیست. در سبک زندگی و مصرف انبوه کشمکش فرهنگی و اجتماعی هر لحظه تولید و بازتولید می شود تا جایی که فرد تسلیم شود و سلطه سبک مصرفی کسی دیگر را بپذیرد. مصرف خودنمایانه و متظاهرانه نوعی از منزلت بدلی را برای فهم ایجاد می کند که در سلسله مراتب و قشربندی اجتماعی موقعیت های او را تغییر می دهند.

اگر نیاز غیرواقعی به نیاز واقعی به درستی تبدیل شود آن کالا به فروش و بازار بهتری می رسد. برای همین منظور شرکت ها و کمپانی های تولیدی به یک کمپانی بزرگ تر که از طریق تبلیغات باید نیازهای کاذب را در مردم به وجود بیاورد، نیازمند هستند.

اهالی خانه همه بدون داشتن کالای مورد نظر احساس عقده و کمبود روانی دارند، فرد سپس در درون خود نیز دچار درگیری درونی می شود که این کالا است که وی را به منزلت نداشته می رساند. او سعی می کند خود را از نابسامانی زندگی با توسل به یک کالا نجات دهد. فردی که در دام اینگونه تبلیغ رسانه ای گرفتار شده است تلاش هایش برای رفع کمبودها پایان ناپذیر است.او در می یابد که آنچه او را به آرامش می رساند مصرف بیشتر است، نه رفع نیاز چون ممکن است برخی از کالاها برای رفع نیاز نباشد. «ادوارد فلاتاو» [4] ، اذعان می دارد که بنابرنتیجه پژوهش های اخیر، ولخرجی های مصرف کنندگان درخریدهای شان،می تواند روحیه مادی گرایی را در آنان تحریک کند. این مطالعه، نشان می دهد که هرچه مصرف کنندگان، خرید بیشتری انجام دهند، فکر می کنند که به خریدهای بیشتر و مصرف افزون تری نیاز دارند. بدین ترتیب یک دور باطل پرهزینه، در آزمندی و طمع ورزی به وجود می آید.

 تقابل غرب مدرن با آموزه های ایرانی- اسلامی

جوامع دارای ارزش‌ها، نگرش ها و عادت های متفاوت و نسبتا پایداری هستند که این عادتها ثابت و غیرقابل تغییر نیستند. در حالی که ارزش ها و نگرش های سنتی میان نسل های پیشین جوامع رواج دارد، نسلهای جدیدتر دارای ارز شهای متفاوتی هستند. با جانشین شدن نسل های جوان تر به جای افراد نسلهای گذشته، جهان بینی متداول در جوامع دگرگون می شود.

غرب مدرن یک عالم تاریخی جدیدی است که یک مدل و نحوه زندگی کردنی را به همراه آورده است که خصیصه اصلی این نحوه زندگی، اومانیستی و سکولاریستی بودن آن است و چون اساساً به نفی حضور و حیات دین، حداقل به عنوان یک امر کلیدی و به عنوان یک مرکز ثقل می‌اندیشد؛ لذا بنای آن این است که یک زندگی دنیوی و سکولاری را بیافریند.

سبک زندگی غربی در تقابل با مولفه های هویت ایرانی

هر قوم و نژادی از مولفه های هویتی متفاوتی با توجه به سابقه مذهبی، تاریخی، جغرافیایی، نژادی و قومی برخوردار است، اما کشور ما به لحاظ پیشینه مذهبی و تاریخی تمدن سازی که در طول تاریخ داشته است از برجستگی ها و امتیازات هویتی بهره می برد که در بسیاری از ملت ها بی سابقه است. این مولفه ها عبارتند از:

1- احساس تعلق و عضویت: کشور ایران دارای چهار هویت قومی، ملی، امتی و جهانی است و در طول سالیان گذشته نظرسنجی های متعدد نشان داده است که هویت ملی و دینی نسبت به سایر هویت ها در بین مردم از اهمیت و تعلق بیشتری برخوردار است و همین موضوع سبب شده است که تلفیق های مناسبتی، آداب و رسوم ملی و اعتقادات و ارزش های مذهبی در کنار هم بدون هرگونه تخالف و تزاحم، تقویت کننده رفتار مردم ایران باشند. یکی از مهم‌ترین سبک‌های زندگی تکثر آن است، سبک زندگی ما متأثر از دین و خانواده است.

سبک زندگی این مولفه که بر نمادها و ارزش های دینی و ملی استوار بوده و افراد بدون توجه به پایگاه های فردی، قومی، مذهبی در شرایط تعادلی به تعامل به آن هستند را مورد هجمه قرار می دهد و سبب شکل گیری هویت های اعتراضی می شود، به گونه ای که اقوام ایرانی که تاکنون در کنار همدیگر هویت ملی و اسلامی را مورد تأکید قرار داده اند در سبک زندگی غربی هویت قومی و جهانی را انتخاب کرده و تنش های اجتماعی و سیاسی را در جامعه دامن می زنند.

2- احساس غرور و افتخار: یکی از مولفه های هویت ایرانی اسلامی احساس غرور و افتخار به گذشته خود است و این مولفه سبب شده است که همبستگی ملی را در میان اقشار، نژادها و اقوام مختلف این سرزمین به وجود بیاورد.

اما ترویج سبک های زندگی این امکان را به اعضای یک جامعه نوجوان می دهد که به جوانان امکان به دست دادن تعریفی از خود و برقراری ارتباط در جهانی را می بخشد که به سرعت تغییر می کند و  ارزش های ملی در آن رنگ می بازد.

بدین ترتیب نوع مصرف در غرب امکان مشخص کردن مرزبندی های اجتماعی افراد و گروه ها را فراهم   می سازد و افراد به جای تکیه و تأکید بر ارزش های ملی و بومی سابق الگوی جمعی جدیدی را پایه  می نهند که ارجحیت های آن اساساً بر مبنای عضویت های طبقاتی شکل می گیرد و این عوامل انگیزه بخش کنش های فردی می شود. افراد در طبقات مختلف به اقتضای تحصیلات، آگاهی ها و مهارت های خود از سرمایه های نمادین متنوعی استفاده می کنند تا از طریق آنها پایگاه اجتماعی و هویت خویش را ابراز دارند. در سبک زندگی احساس غرور و افتخار ملی جای خود را به احساس افتخارات نمادین که ساخته و پرداخته یک گروه کوچک تر است، می دهد آنچه اعضای این گروه ها مبنای رفتار قرار       می دهند، تجربه فردی، تأثیرات رسانه ها و هم رفتاری با برخی از الگوهای فراملی است.

3- تمایل به حفظ یکپارچگی و به هم پیوستگی جامعه: یکی از شاخص های بسیار مهم هویت جامعه ای ملی، علاقه آحاد آن جامعه به تداوم جامعه و یکپارچگی و عدم تجزیه آن است. در صورتی که هویت ملی در جامعه دچار چالش و یا بحران شود و مشروعیت حیات آن اجتماع تضعیف گردد، تمایل به تجزیه و تفکیک اجتماعی در میان شهروندان افزایش می یابد.

در سبک زندگی غربی حفظ یکپارچگی و به هم پیوستگی بی معنا است، زیرا هر سبک زندگی برای خود یک حالت و شیوه ای برای استفاده از کالاها، مکان ها و زمان های خاص است که یک گروه را مشخص می کند. اما در عین حال بیانگر کلیت تجربه اجتماعی آنها نیست.

بنابراین سبک های زندگی وابستگی متقابل فرد و جامعه را از بین می برد و جامعه به عنوان کل غیرمنسجم ممکن است برایندی را طی کند که به ضد خود نیز بدل شود و هویت ملی را مورد تهدید قرار دهد.

4- اهمیت فرهنگ و ارزش های ایرانی نسبت به سایر ارزش ها: فرهنگ با ارزش ترین دارایی هر تمدن است که در صیرورت تاریخی سبب معنایی جامعه می شود. یکی از عوامل قدرت فرهنگ ملی این است که اگر آن فرهنگ دچار تعارض با دیگر فرهنگ ها و حتی هویت های قومی، نژادی، جهانی و ... شد مردم آن سرزمین هویت ملی را بر سایر هویت ها ترجیح دهند. هویت ملی چون از یک منشأ اثرگذاری ملی، تاریخی و فرهنگی است از قابلیت سلطه و حاکمیت نیز برخوردار است، اما در جوامع نو ساختن هویت اجتماعی فرایندی یکسویه و منحصراً وابسته به نهادهای اجتماعی نیست. شکل گیری سبک های زندگی گاهی در تقابل با فرهنگ مسلط است.

5- تعهد برای دفاع از سرزمین : دفاع از سرزمین از مولفه های هویتی است اکثر مردم حاضرند در مقابل تهاجم دشمن به سرزمین از آن دفاع کنند. تعهد به سبک زندگی و هویت ساختگی آن حس دلبستگی به سرزمین و دفاع از آن را از میان می برد، زیرا فردی که در زندگی فردی و اجتماعی خود بنا را بر تمایز با دیگران، دگر پیوستگی با اشیا، اماکن و نمادهای بتواره ای دارد، فردی که ارزش های جهانی، حاکمیت جهانی و جهان بدون مرز در فرایند ذهنی وی شکل گرفته است، نمی تواند خود را فدای سرزمینی کند که نه تنها به آن تعلق ندارد، بلکه آرمان های آن را نیز در تقابل با خود می بیند. فضای اجتماعی کسانی که در سبک زندگی گرفتار آمده اند، فضایی فراسرزمینی است، آنها عناصری چند سرزمینی هستند که در کشورهای خارجی نیز دارای خانه هستند، در بانک های خارجی صاحب حساب هستند، فرزندان و خویشان و بستگان زیادی در خارج از کشور دارند و حتی یکی از نمادهای سبک زندگی آنها سفر و ارتباط مستمر با خارج از کشور است. در چنین وضعیتی سبک زندگی به یک رابطه مقابله ای با سرزمین هم می اندیشد.

6- پیوند و نقش آن در یکپارچگی ملی: در هر جامعه ای فقدان ارتباط افراد با یکدیگر زمینه کاهش انسجام و آسیب به هویت ملی را فراهم می کند و پیوند بین گروه ها و هویت های فردی با هویت های گروه های اجتماعی می تواند به ایجاد سرمایه اجتماعی برای نظام مبدل شود.

در هر جامعه ای دو نوع پیوند وجود دارد؛ پیوند عینی و پیوند ذهنی. در پیوند عینی افراد جامعه در کنار هم زندگی می کنند ودارای ارتباطات متقابل نیز هستند،اما درجوامعی که پیوند ذهنی با هم دیگردارند ، اگر اصل مجاورت هم نداشته باشند در نهاد خود حس همگرایانه و مقاومت در برابر عوامل گسست گرا را تقویت می کنند.

از آنجایی که مهم ترین ویژگی سبک زندگی «تمایزسازی» است و این نوع تمایزسازی مفرط در اجتماع سبب کاهش انسجام ملی و یکپارچگی آن شده و با وجود پیوند عینی در اجتماع پیوند ذهنی که روح جامعه است رااز بین می‌برد.انسجام ملی و حفظ پیوندهای اجتماعی بیش از هر عاملی به عنصر فرهنگی، ارزش ها و هنجارها بستگی دارد و سبک زندگی علاوه بر تغییر مصرف، تغییر در ارزش ها و نگرش ها و عناصر فرهنگی را نیز شامل می شود و اگر در جامعه ای چنین اتفاقی رخ بدهد رشته های به هم پیوند دهنده اجتماع مقاومت خود را از دست داده و به شکلی جدید تغییر شکل می دهد که در تضاد و تناقض با شکل پیشین است.

یکی از ابعاد مهم سبک زندگی جنبه های نمادین آن و زندگی نمایشی است که به آرامی جنبه های عاقلانه و رفتارهای همگرای اجتماعی افراد را با سوال مواجه می کند، قدرت اعمال سبک زندگی بر انسان به گونه ای حتمی و غیرقابل صرف نظر است که گفته می شود سبک زندگی به عنوان قوه عاقله جدیدی عمل می کند که اعمال، کردارهای اجتماعی، ارزش ها، انگیزه ها و هویت را تحت تأثیر خود قرار می دهد.

این نیروی دگرگون ساز که دارای سیالیت و عدم ثبات است از هدف های ثابت و با محتوایی پیروی  نمی‌کند و به همین دلیل به گروه بندی های اجتماعی متفاوت می انجامد و جامعه را از درون با تضادهای بی شماری مواجه می کند؛ هویت های تصنعی و نمایشی را به جامعه تحمیل می نماید و در بلندمدت چالش های ساختاری آن، زمینه فروپاشی اجتماعی، سیاسی و فرهنگی را دامن می زند.

هویت هم فرد را معرفی می کند و هم راه او را در معنا بخشیدن به رفتارها، گفتارها، نمادها و اشکال فراهم می کند. کسانی که هویت خود را از سبک زندگی غربی دریافت و پردازش کرده اند چگونه می توانند هویت اسلامی خود را حفظ کنند و یا آن را به اکمال برسانند؟ آیا آنها می توانند سبک زندگی خود را در قالب هویت اسلامی جای دهند؟ چگونه می توان سبک زندگی اسلامی را برای مقابله با مقوله ضد هویتی سبک زندگی غربی برگزید؟

سبک زندگی چالش برانگیز شده است

تمدن اسلامی با تمدن غربی تفاوت‌های ماهوی بسیاری دارد، هر چند غرب توانسته ابزارهای زیادی را به وجود آورد اما نتوانسته انسان تربیت کند. خروجی تمدن غرب تربیت حیوانات قوی است. حیوان‌های انسان نمایی که از مؤلفه‌های انسانیت به دور هستند. باید مؤلفه‌های تمدن اسلامی برای سبک زندگی مورد توجه قرار گیرد، متأسفانه مصرف‌گرایی و تغییر نگرش‌ها باعث شده تا در سبک زندگی به سمت چالش پیش رویم. غرب از سبک زندگی فعلی خسته شده است و به دنبال راهکار جدید است .

جایگزینی مدیریت بدن به جای تربیت

یکی از فعالیت های جعلی که امروز در حوزه علوم انسانی رخ داده است جایگزینی «مدیریت» به جای «تربیت» است در حالی که اسلام بر تربیت خود تأکید دارد، در جایگزینی واژه ای جدید، یکی از مهمترین معارف بشری برای تعالی و رشد، جای خود را به «مدیریت خود»، «مدیریت نفس»، «مدیریت دیگران»، «مدیریت رفتار»، «مدیریت فرزند»، «مدیریت خانه»، «مدیریت زندگی» و... داده است.

واژه «تربیت[5]»به معنای رشد، نمو، زیاد شدن و افزایش یافتن و اصلاح چیزی آمده است. تربیت از ریشه ربب (رب) عبارت است از: «سوق دادن شیء مورد تربیت به سوی کمال مطلوب و رفع نقایص و کاستی های آن». ابتدا با تخلیه، یعنی رفع ناخالصی ها و زدودن موانع و پاک کردن همه آن چه که مانع کمال است و سپس تحلیه، به معنای گنجاندن هر آنچه که به استکمال متربی کمک می کند. فرایند تربیت در ابعاد مختلف اعتقادی، اخلاقی،آداب فردی و اجتماعی،علوم رایج، وامثال آن کاربرد دارد.تربیت، به همین هیئت،به معنای تربیت‌روحی‌ومعنوی انسان درروایات‌ بسیاری به‌کار رفته است.از جمله امام‌زین العابدین  (علیه السلام) در صحیفه سجادیه با زبان دعا عرض می کند: «و اعنی علی تربیتهم و تأدیبهم و برهم؛ [پروردگارا] مرا یاری فرما که فرزندانم را بپرورم و ادب نمایم و به آنان مهربانی کنم.» (صحیفه سجادیه، دعای 52)

در اندیشه های غربی بر خلاف اسلام که بدن را دارای روح الهی و جسم می داند، بدن به استثنای قوه ناطقه به عنوان یک وسیله انتقال ارتباطات و اطلاع رسانی نگریسته می شود و نمود فیزیکی آن بهترین رسانه و فن اطلاع رسانی قلمداد می شود.

تحول الگو‌های سبک زندگی جوانان در ایران

انسان امروزی ومدرن چنان به استفاده از الکتریسته، اتومبیل شخصی، آرایش در خیابان و مکان‌های عمومی، آموزش مدرسه‌ای، ابزارها ،موسیقی پاپ،ساندویچ و غذاهای سرد و آماده، تکنولوژی‌های خانگی مانند ماشین لباس‌شویی،تکنولوژی‌های بازی وسرگرمی کودکان وبزرگسالان و دیگر محصولات و کالاها و روش‌های مدرن خو کرده و در آن مستغرق شده است که دو نکته مهم درباره آن‌ها را هرگز احساس نمی‌کند. اول این‌که، این «سبک زندگی» پدیده جوان و نوظهور است و کمتر از نیم قرن از عمر آن نمی‌گذرد. دوم، ورود هر یک از روش‌ها و تکنولوژی‌های فوق، تغییرات بنیادینی در زندگی، احساس، تفکر، شیوه زیست و فرهنگ انسان امروزی بوجود آورده و می‌آورد.

با این اوصاف شاهد تغییر جهان از جامعه‌ای بزرگسال‌محور به جهانی کودک‌محور هستیم. بچه‌هایی که در فضای آزادتر رشد یافته‌اند به نوجوانان آزادی‌جو تبدیل شده‌اند. این فضا باعث می‌شود که نوجوانان و جوانان، موسیقی، لباس، مد، ورزش و قهرمانان و به طور کلی سبک زندگی خاص و دلخواه خودشان را خلق کنند. رفتار و الگوهای فرهنگی نوجوانان و جوانان برای پدران و مادران قابل درک نیست. جوانان این مزیت نسبی رادارند که سریع‌تر یاد می‌گیرند و فعال‌ترند و در استفاده از وسایل ابتکار و نوآوری هم نشان می‌دهند.

طولانی شدن دوره جوانی و نوجوانی، رواج شیوه‌های جدید رفتار اجتماعی برای‌ پر کردن فضای زندگی، فردی‌شدن و کم‌رنگ‌شدن شکاف‌های متداول اجتماعی، اهمیت یافتن سبک زندگی و «سیاست زندگی» برای جوانان، از هم پاشیدگی شبکه‌های سنتی همسایگی و نوسازی شهری را از جمله زمینه‌های اصلی است که شرایط جدیدی را پیش روی جوانان قرار می‌دهد.

تاثیر سبک زندگی غربی بر جامعه ایران

در ایران نیز گسترش شهرنشینی، صنعتی شدن، افزایش میزان سواد، حضور زنان در عرصه های اجتماعی، گسترش مکانهای هم حضوری زنان و مردان و گسترش کمی و کیفی وسایل ارتباط جمعی سبب تغییر در ارزش ها و نگرش های ایرانیان شده است و از این رو ارزش های فرهنگی ایرانیان یا در حال شکل گیری و یا در حال بازتولیداند. در این میان، جوانان بیشتر در معرض تاثیرپذیری از جریانات و فرایندهای تغییر هستند و با توجه به مقتضیات ویژه ای این دوره، آمادگی بیشتری برای همراه شدن و پذیرفتن هنجارها و ارزشها و نگرش های جدید و متفاوت از نسل های پیشین را دارند.

می دانیم که ﺳﺒﮏ ﺯﻧﺪﮔﻲ، ﺷﺎﻣﻞ اموری است ﮐﻪ ﺑﻪ ﺯﻧﺪﮔﻲ ﺍﻧﺴﺎﻥ ﺍﻋﻢ ﺍﺯ ﺑﻌﺪ ﻓﺮﺩﻱ ﻭ ﺍﺟﺘﻤﺎﻋﻲ، مادی و معنوی او مربوط می شود. این اموری شامل بینش ها (ادراک ها و اعتقادات) و گرایش ها (ارزش ها، تمایلات و ترجیحات) که اموری ذهنی و یا رفتار درونی هستند و همچنین رفتارهای بیرونی (اعم از اعمال هوشیارانه و غیر هوشیارانه حالات و وضعیت های جسمی) و موقعیت های اجتماعی هستند .

در سال های اخیر این سه سطح از سبک زندگی در حوزه های مختلف تحت تاثیر رسانه های مختلف اینترنت، نظام آموزشی و تبادلات فرهنگی با غرب تغییر یافته و یا همچنان در حال تغییر است. از جمله مهمترین حوزه ها می توان به حوزه مصرف، حوزه اوقات مختلف زندگی، حوزه پوشش و حوزه تعاملات اجتماعی اشاره کرد.

دانشگاههای ما هم به شکل غربی و سبک زندگی مبتنی بر رفاه عام و آرامش و آسایش عمومی مبتنی بر مدرنیسم را  پرداخته­اند. این نوع سبک زندگی ، مبتنی بر پیشرفت های  صنعتی و الکترونیکی و ارتباطی در غرب است که در خود غرب هم  فلسفه زندگی آنها را تغییر داده به نوعی که می توان گفت که بالارفتن سن ازدواج و عدم تمایل به داشتن همسر و از طرف دیگر گرایش به تنوع طلبی در همه امور از استفاده از وسایل مادی گرفته تا نوع گرایش به ارزش­های غیر مادی مبتنی بر سبک زندگی غربی است . به گونه ای که می توان گفت که مدرنیسم نه تنها به تغییرات در اشکال زندگی مادی آنها پرداخته حتی ذائقه فرهنگی آنها را تغییرداده و آنها در موسیقی ، در رفاه ، در نوع نگاه به دیگران نیز تفاوت های اساسی با انسان های شرقی پیدا کرده که ریشه در فسلفه آنها به زندگی دارد.

با مطالعه سبک زندگی امروز و مقایسه با سبک زندگی دیروز متوجه می شویم سبک زندگی دیروز عیب و نقصی نداشت. رابطه همه گزاره ها در سبک زندگی دیروز هماهنگ و به اندازه بوده است . برای همین بسته به امکانات آن روز، آسایش و آرامش برقرار بود  و نیازهای واقعی نیز از راه های طبیعی آن پاسخ داده می شد اما امروز سبک زندگی از تقارن و همگونی خارج شده است.

ما تسلیم فرهنگ مصرف غربی شده­ایم که در گام  اول همگام با دیگر کشورها  به مصرفی کردن دیگر کشورهای تولید کننده  شرقی از چین تا کره کرده است که با استانداردهای غربی برای مصرف انسان شرقی کالا تولید می­کنند. شکل زندگی غربی برهمه جوامع مشرق زمین – از هندو چین گرفته تا کشورهای اسلامی و افریقایی و امریکای لاتین – تحمیل شده است . چیزی که به نام الیناسیون فرهنگی در متون فرهنگی بحث های فراوانی شده است .

در جامعه ما نیز همه اقشار جامعه به این محصول صنعت فرهنگ روی آورده اند . صنعت فرهنگ به گونه ای خاص توانسته است همه را تحت تاثیر خویش قرار دهد . اقشار پایین جامعه نیز با وسع خودشان آرزوی مصرف کالاهای همین شرکت ها را دارند . تازه  شرکت های ما هم برای رفاه بیشتر چاره ای جز قدم گذاشتن در همین مسیر راندارند.

حوزه های متأثر از سبک زندگی غربی

حوزه مصرف سکونت گاه: سکونت گاهای سنتی که بر مبنای مدل ایرانی اسلامی تولید می شد تبدیل به آپارتمان ها کوچک شده و شهرهای با هویت ایرانی- اسلامی نیز به تبع آن تبدیل به کلان شهرها وشهرک های اقماری بی هویت تبدیل شده ایا در حال تبدیل است. در نتیجه، خانه، محله و شهر دیگر کارویژه های مختلف خود را از دست داده اند و تبدیل به سکونت گاهی صرف با آسیب های مختلف شده اند. همچنین تغذیه و لوازم زندگی نیز مانند سکونت گاه به فراخور شرایط جدید مدرن گشته اند  

حوزه اوقات: زندگی کار بخش عمده زمان افراد را به خود اختصاص داده است. آنچه در زندگی مدرن دارای اولویت اول است تولید درآمد و سرمایه بیشتر است و از این رو زن و مرد ساعات زیادی از شبانه روز خود را صرف تولید درآمد می نمایند و از این رو ساعات تعامل زن و مرد با یکدیگر در خانواده و با فرزندان به شدت تقلیل پیدا کرده است. همچنین شیوه گذران اوقات فراغت نیز تغییر نموده است و بسیار فردی گردیده است.

حوزه پوشش: در این خصوص نیز می توان تغییر ذائقه ایرانیان را مشاهده کرد. پوشش زنان و مردان ایرانی متاثر از پوشش های غرب تغییر نموده است و داشتن پوشش زنان غربی یعنی داشتن پرستیژ اجتماعی همچنین استانداردهای زیبایی را در افراد مخصوصا زنان تغییر یافته و این مسئله موجب شده است تا جراحی‌های زیبایی  و مصرف مواد آرایشی  افزایش پیدا کند.

حوزه تعاملات اجتماعی: که با توجه به تغییرات پیشین روابط با نامحرم توسعه یافته است. ارتباطات خانوادگی بر خلاف تاکید اسلام مبنی بر صله ارحام کاهش یافته است و مسئولیت های اجتماعی افراد نیز در حال کاهش است.

نتیجه گیری

در تعریف سبک زندگی آمده است که سبک زندگی مجموعه ای از طرز تلقی ها و ارزش ها، شیوه های رفتاری و سلیقه هایی است که نشانگر شرایط زندگی انسان می باشد.

سبک زندگی دارای عناصر گوناگونی از جمله تغذیه، خودآرایی، مسکن، حمل و نقل، اوقات فراغت، افکار، سیاسی، مطالعه، دارایی، تحصیلات، نوع استفاده ها از رسانه می باشد که این تقسیم بندی ها سبک زندگی را می سازند. برخی نیز سبک زندگی را به انواع فردی، خانوادگی، اجتماعی، حکومتی و بین المللی تقسیم می نمایند.عده‌ای‌ معتقدند با طبقه‌بندی‌ مردم جامعه،‌‌‌‌‌‌‌ می‌توان سبک زندگی‌آنان‌ را مشخص نمود.
متاسفانه طی چند دهه اخیر سبک زندگی ما از فرهنگ غرب متاثر شده و در بسیاری از ابعاد زندگی ما وارد شده است. در واقع فرهنگ جدید غرب می خواهد همه چیز را مطابق با میل انسان غربی  تربیت کند که این یعنی تغییرات .یعنی تغییر در سبک زندگی وتحقق سبک زندگی غربی.

اسلام توجه به ظاهر و بدن را نه به مانند یک بت، بلکه درحد متعادل و در راستای رضای خداوند می پسندد و به آن سفارش کرده است وبه همین دلیل است که دردعای کمیل می خوانیم: «قوّ علی خدمتک جوارحی» اکنون آنچه که درمدیریت بدن عملاً اتفاق می افتد نوعی بردگی تن برای جلب رضایت دیگران و پایین آوردن شأن انسان درحد یک کالای جذاب است.

از آنجا که موضوع سبک زندگی اسلامی و نیز قانون‌مند کردن آن برای همه بشریت، آن گونه که شایسته این مهم باشد، چندان مورد توجه قرار نگرفته است، پژوهش در حیات طیبه که یک اصطلاح قرآنی است و بررسی ویژگی‌های زندگی مرتبط با آن می‌تواند ما را به سبک زندگی مورد قبول اسلام رهنمون سازد.

پاسداشت عهد و پیمان خدا، سبب گشوده شدن درهای رحمت الهی است و زندگی پایدار و همیشگی،
سبک زندگی اسلامی در «حیات طیّبه»، یک حیات جدید، غیر از آن حیاتی است که دیگران زندگی می‌کنند، می‌باشد.

سبک زندگی در حیات طیبه، زندگی حقیقی و واقعی است، نه مجازی و بردباری و صبوری برای رضایت خدا، شرط ورود به «حیات طیّبه» است. زیرا صبر در راه خدا، پایه عزم و اراده قوی و کارآمد در صحنه مبارزه با نفس است.

حیات طیبه و لقای پروردگار، هر دو، با ایمان و عمل صالح به دست می‌آید. آثار «حیات طیّبه» افزون بر شادی و آرامش در زندگی و شعور و بینش و بصیرت شهودی، زندگی تحت ولایت خدا است که در آن، سختی و فرسودگی و ذلّت و شقاوت راه ندارد. ایمان و عمل صالح، ملاک و معیار اساسی سبک زندگی اسلامی و دستیابی به حیات طیبه است.

متاسفانه جامعه فعلی ایرانی به دلیل استیلای سبک زندگی غربی و دوری از مؤلفه های سبک زندگی ایرانی- اسلامی با بحران های عدیده ای در این حوزه مواجه است.

راهکار:

داشتن شیوه‌ی زندگی اسلامی، بسترساز تمدن نوین اسلامی و پیشرفت همه‌جانبه است، رسیدن به این شیوه‌ی زندگی وعمل به آن اهمیت خودرا بهتر می‌نمایاند. یکی از عوامل بسیار مؤثر بر شیوه و مشی زندگی، تربیت فردی و اجتماعی است. نقطه‌ی عطف تربیت یک انسان در دوران کودکی او شکل می‌گیرد.

یکی از جاهایی که کودک در این زمینه تربیت می‌شود، خانواده است. اگر پدر و مادر در مواجهه با مشکلات، ابتدا عصبانی یا دچار واکنش هیجانی نشوند، بلکه به حل مشکل فکر کنند، این آموزه می‌تواند به فرزندانشان هم انتقال یابد. برنامه‌های تلویزیونی و به‌ویژه برنامه‌های کودک ما هم می‌تواند نقش مهمی در این باره ایفا کند. مثلاً‌‌‌ ‌شخصیت کارتونی«ای‌کیوسان»یا همان«آی‌کیو‌سان»که وقتی با مسأله‌ای مواجه می‌شد، می‌نشست و دستش را روی سرش می‌گذاشت و فکر می‌کرد و چنین تأثیر تربیتی را با آن لحظه‌ی درنگ القا می‌کرد. همچنین استفاده از فن «طوفان فکری» در خانواده یا مدرسه برای تقویت تفکر در کودکان بسیار مؤثر است.

وقتی کودکی را خردورز پرورش دهیم، نهادینه‌کردن و آموزش آموزه‌های دینی در او بسیار آسان‌تر است. در این صورت است که به‌آسانی می‌توان برای اوسؤال ایجاد کردکه این نظم آفرینش ساخته‌ی کدام ناظم است؟ و با همین سؤال ساده، استدلال‌های عقلی و همه‌فهم دینی را ادامه داد. همچنین ما باید معنویت را تشریح کنیم، معنویتی که جدا می‌شود از رهبانیت یا عرفان‌های کاذب و انزواگرایانه. به همین ترتیب شادابی و نشاط را هم باید تعریف کنیم.

فردگرایی عامل اصلی مشکلات ما در سبک زندگی است. چرا سبک زندگی ما الان این شکلی است؟ دلیلش این است که دنیای امروز و حتی جهان شرق به دلیل جهانی‌شدن به سمت فردگرایی می‌رود. در حالی که کشور ما به دلیل شرقی‌بودن باید یک کشور جمع‌گرا باشد، اما متأسفانه این در بعضی جوامع شهری ما تغییر کرده است. مثلاً این جمله‌ی «این مشکل شماست[6]» متعلق به فرهنگ فردگرا است، فرهنگی که رشد و رواج باورهای آن باعث می‌شود که مسئولیت‌پذیری در قبال دیگران کمرنگ شود.

فرهنگ ایرانی-اسلامی ما فرهنگ جمع‌گرایانه است. باید این فرهنگ و بعضی سنت‌های آن را دوباره اعاده شود. یکی از این سنت‌ها، فرهنگ «سفره» است؛ این‌که همه‌ی اعضای خانواده کنار هم می‌نشینند و غذا می‌خورند و با هم ارتباط چشمی وکلامی برقرار می‌کنند. پس  باید ذائقه‌ی مردم  از فردگرایی به جمع‌گرایی سوق داده شود.

تحقق الگوی سبک زندگی اسلامی راهکاری موثر وکارآمد برای مقابله با ارزشهای غرب در جوامع مختلف اسلامی و به ویژه در ایران است . رهبر معظم انقلاب با طرح این موضوع در این زمینه فرمودند : "راهبرد مقابله با هجمه فرهنگ غرب، الگوی ایرانی اسلامی است" .

در حقیقت الگوهای اسلامی با توجه به فرهنگ‌های خاص ملت‌ها یک جنبه بومی نیز پیدا می‌کنند .مکتب اسلام از آغاز زندگی انسان و بعد از آن دستوراتی داده تا سلامت، رفاه و آرامش برای انسان در این دنیا به ارمغان بیاورد وهمچنین فردبتواند با بندگی خداوند در جهان آخرت سعادت خود را رقم زند. اسلام در جنبه فردی زندگی انسان مانند مسکن، خوراک، پوشاک و . . . رهنمود دارد . بزرگان دینی ما ائمه(ع) توصیه‌هایی در این زمینه ها فرموده‌اند. لذا زندگی به سبک اسلامی باید در تمام بخش‌های مختلف زندگی جاری و حاکم شود.

با توجه به فرهنگ‌ها و عادت مختلفی که در کشور وجود دارد، برخی از این ویژگی‌ها از نظر اسلام پذیرفتنی بوده است و نه فقط نکوهش نشده بلکه آن امر مستحب و پسندیده دانسته شده است. فرهنگ اسلامی ما فرهنگی به هم تنیده و ریشه‌دار است، سبک زندگی خانواده‌های ایرانی و مسلمان تأثیرگرفته از فرهنگ ایرانی مانند صله‌ رحم، مهمان‌پذیری و مهمان‌دوستی است.شاخصه هایی مانند صفا، سادگی، صمیمیت، مهرورزی، ساده‌زیستی، قناعت، آرامش روحی، معنویت‌گرایی، آرمان‌خواهی و سلحشوری از ویژگی‌های سبک زندگی اسلامی می باشد  باید با حفظ و تقویت این الگوهای اسلامی برای جنبه‌های مختلف زندگی انسان برنامه‌ریزی شود .

نگاه به زندگی و سبک زندگی پایه و اساس زندگی اجتماعی است که اگر به درستی در کشور احیا شود امنیت روانی و امنیت اجتماعی را در برخواهد داشت.

مشکلات اجتماعی و فرهنگی حکایت در این دارد که باید در ادبیات و آموزه‌های فرهنگی بازنگری مجدد داشته باشیم تا در پرتو آن بتوانیم معضلات نهادینه شده در کشور را شناسایی و در صدد حل آن برآئیم. با توجه به آنچه که تاکنون در سیر تاریخی کشور رخداده باید به عنوان حرف آخر این نکته تکیه داشت که نهادینه شدن هرگونه برنامه عملی برای زندگی نیازمند بررسی دقیق و مورد توجه قرار دادن تمام جوانب امر است که این موضوع تنها در پرتو برنامه های کارشناسی شده معنا می یابد.

نباید از یاد برد که سبک‌های زندگی مجموعه‌ای از طرز تلقی‌ها، ارزش‌ها، شیوه‌های رفتار، حالت‌ها و سلیقه‌ها در هر چیزی را در برمی گیرد. موضوعات مهمی که دوره پیدایش آن را باید دوره نوجوانی و جوانی دانست و با توجه به آنکه سازمان ملل جوانی را در اسناد رسمی بین ۱۶ تا ۲۵‌سال تعریف می‌کند باید در جستجوی معیارهای مناسب برای زندگی این رده سنی از جمعیت باشیم؛جمعیت جوانی که این روزها با مشکلات بسیاری دست و پنجه نرم می کند.

مقایسه سبک زندگی امروزین ما با گذشته  با تاکید بر دو محور امکانات زندگی و روش­های آموزشی تفاوت بسیار کرده و آسایش و آرامش و نیاز مبتنی بر این نوع سبک زندگی ما بیشتر غربی و برگرفته از فرهنگ غربی است که در رسانه ها تبلیغ می شود .

سبک زندگی، زاویه نگاه ما را تغییر داده است در این نوع سبک زندگی ، نیازهای ما  پابرجاست منتهی به ولع تبدیل شده است .  مشکل در سبک زندگی است. روش زندگی در خانه و جامعه و نظام آموزش ما در گذشته و حال یعنی پیش و پس از پیشرفت های صنعتی دگرگون شده است و مابه ازای گزاره های نیاز ، برآورد، آسایش و آرامش، کم و زیاد شده است.

 حضرت مولانا در عبارات نغز، پرمحتوا و پرمغز طلیعه‌ی مثنوی معنوی می‌فرمایند:«هر کسی کو دور ماند از اصل خویش/ بازجوید روزگار وصل خویش»

 امروزه با هجوم روزافزون شبکه‌های ماهواره‌ای وفیلم‌های سینمایی، که معلول و زاییده‌ی تکنولوژی پیشرفته و ارتباطات می‌باشند، بنیان‌های اعتقادی و اخلاقی فرهنگ‌های غنی نشانه رفته است.

 الگوی زندگی و سبک زندگی غربی بر اساس مصرف‌گرایی و اخلاق‌ستیزی و ناهنجاری‌ها بنا گردیده است، اما سبک زندگی دینی بر مبنای استعلا و با هدف رسیدن به مقام قرب حضرت حق بنا شده است.

بایستی تکیه بر باورها و فرهنگ غنی ایرانی‌ـ‌اسلامی داشته باشیم و با کمی خودباوری، فرهنگ و آداب و رسوم و سبک زندگی متعالی ایرانیان مسلمان بی‌شک می‌تواند، در مقابل الگوی شیطانی غرب، توجه اقوام و ملل ستم‌دیده و مظلوم را به خود جلب کند و بر اساس تاریخ چند هزارساله‌ی خود به جنگ خرده‌مکتب پرسروصدایی به نام لیبرال‌ـ‌دمکراسی غربی، آن هم از نوع آمریکایی‌ـ‌ صهیونیستی‌اش، برود. 

منابع فارسی :

1. ویکی پدیا
2. میریام و بستر ، merrian- websters collegiate Dictionary ، ص 672
3. آکسفورد ادونس – دیکشنری ، oxford Advanced learners Dictionary Current English، ص 743
4. قاسم پاکرو ، مصطفی ، Pichak.net  ، 4/5/90
5. بیانات رهبر معظم ره در دیدار جوانان استان خراسان شمالی 23/7/91

منابع خارجی :

-www.yahoo.com

-www.msn.com

-www.google.com

-www.wikipedia.com

-www.maarefmags.com

-http://Farsi.KHamenei.ir

-http://islamiclifestyle.blogsky.com

-http://siasatrooz.ir

-http://imamatjome.com